Word – Uchiwa ~ biểu tượng mát mẻ của mùa hè Nhật Bản
Loại quạt này xuất hiện ở Nhật Bản từ thế kỷ thứ 5, Ban đầu, chỉ có các gia đình quý tộc hay hoàng gia mới sử dụng những chiếc quạt có dáng vẻ thanh mảnh tao nhã này. Thời kỳ này uchiwa có hình vuông. Họa tiết trang trí ngày đó thường là vẽ những mẫu đồ vật được sử dụng trong các nghi thức truyền thống. Người ta sử dụng uchiwa để biểu diễn trong tiệc trà, các vở kịch Noh hay các nghi lễ trang trọng khác.
Từ thế kỷ 17 nó mới có hình tròn như ngày nay. Cũng kể từ đó thì uchiwa được sử dụng phổ biến trong cuộc sốn đời thường như nhảy múa trong lễ hội, quạt mát…
Lý do mà Uchiwa được xếp vào danh sách các biểu tượng mùa hè là bởi vì công dụng “tạo gió” biến nó trở thành một vật dụng được sử dụng nhiều nhất trong cái mùa oi bức này. Ngoài ra cũng còn vì nó gắn bó với các điệu nhảy trong lễ hội mùa hè Bon Odori (Lễ Vu Lan của người Nhật được tổ chức vào rằm tháng 7 hàng năm). Hình ảnh những cô gái mặc yukata có màu sắc sặc sỡ cầm chiếc quạt Uchiwa đã trở thành một hình ảnh thân thương gắn bó với mỗi mùa hè của người Nhật
Điều thú vị của chiếc quạt Uchiwa là nó là một sản phẩm được làm bằng tay từ A-Z, bao gồm thân làm từ tre và đầu quạt được làm từ vải hoặc giấy có trang trí. Phần nan quạt được làm từ loại tre vót rất mảnh và có tính đàn hồi chứ không dễ gãy như một số loại quạt giấy mà chúng ta hay sử dụng.
Người ta sử dụng giấy washi (một loại giấy truyền thống có hoa văn rất đẹp) để tạo nên phần đầu quạt song phổ biến hơn cả là dùng loại vải hoa (vải cotton thường dùng để may các bộ yukata) nên hoa văn trên quạt cũng rất phong phú. Các mẫu vải hoa dùng để tạo ra quạt uchiwa thường có hoạt tiết hình chuồn chuồn, chuông gió, bông lúa, cỏ lau, hoa bìm bìm…Chúng đều là những hình ảnh thân quen của mùa hạ không chỉ của Nhật Bản mà còn đối với chúng ta nữa phải không bạn?
Có 3 vùng nổi danh với kỹ thuật làm quạt uchiwa, đó là tại cố đô Kyoto, thành phố Tateyama của tỉnh Chiba và thành phố Marugame của tỉnh Kagawa (ở Marugame còn có cả bảo tàng quạt Uchiwa nữa nhé). Những chiếc quạt sản xuất từ các vùng này luôn có vẻ độc đáo hơn cả, có lẽ bởi phong cách trang trí trên chiếc quạt.
Ngành sản xuất quạt uchiwa từng là một trong những ngành thủ công phát triển cực thịnh tại Nhật Bản, đặc biệt là vào khoảng thể kỷ 17 – 19. Ngày nay, phần lớn xưởng sản xuất thường nhập các thân quạt bằng nhựa có xuất nguồn từ Trung Quốc. Tại Việt Nam, chúng ta cũng thường bắt gặp loại quạt uchiwa được sản xuất theo kiểu này. Và càng ngày, khi mà cuộc sống hiện đại cứ cuốn người ta đi nhanh hơn khiến Nhật Bản cũng như nhiều quốc gia khác bao gồm cả Việt Nam đều phải đối mặt với việc mai một dần những sản phẩm truyền thống mang đầy tính văn hóa của mình.
Uchiwa không chỉ có vai trò của một biểu tượng mùa hè mà đó còn là một biểu tượng kết nối giữa quá khứ và hiện tại cũng như để gắn kết các thế hệ khi họ cùng hòa mình trong điệu nhảy rộn rã của lễ hội mùa hè.
Đợt genki tại TPHCM, nhóm nhảy Yasokoi SHIN đến từ Nhật Bản cũng đã có món quà là chiếc quạt Uchiwa để tặng khách tham gia lễ hội.
Word-tan